Het duale procesmodel van rouw van Stroebe en Schut staat centraal in deel 3 van een reeks artikelen over rouwmodellen. Verschillende rouwmodellen hebben het maatschappelijk denken over omgaan met verlies vormgegeven.
Veel mensen weten niet hoe zij moeten omgaan met verlies in hun leven en het verdriet dat daarmee gepaard gaat. Verdriet heeft te maken met liefde; liefde geven en liefde ontvangen. Als we een dierbare verliezen, mogen we de tijd nemen om de pijn van het verlies te laten zijn.
Rouwen is hard werken, het wordt niet voor niets rouwarbeid genoemd. Het lichaam, in het bijzonder het zenuwstelsel, verkeert in de hoogste staat van paraatheid. Het produceert stress-hormonen zoals adrenaline en cortisol en reageert met de grootste alertheid op gebeurtenissen in ons leven.
Het duale procesmodel van rouw
Het duale procesmodel van Stroebe en Schut beschrijft hoe het gezonde rouwtraject verloopt tussen het heen en weer bewegen tussen twee realiteiten. Zij noemen het de verliesgerichte en herstelgerichte dimensies van het rouwproces. Deze twee realiteiten waarin je je bevindt, zijn:
- de realiteit dat je een dierbare verloren bent en daarom rouwt
- de realiteit dat het (eigen) leven verdergaat in een andere vorm, in afwezigheid van degene die je bent verloren of datgene wat er niet meer is.
Verliesgericht gedrag
Van verliesgericht gedrag is sprake wanneer de rouwende zich vooral bezig houdt met het verlies van de dierbare en de gevolgen die dit verlies heeft. Het is normaal menselijk gedrag om aan de overleden dierbare te denken. Je denkt aan de relatie die je samen had en de herinneringen aan het leven samen. Je verlangt naar de overleden dierbare en bekijkt oude foto’s of video’s. Huilen om de dood van de dierbare hoort hier zeker ook bij. Veel emoties spelen een rol. Verdriet om het heengaan, opluchting als de overledene ziek was dat hem of haar meer lijden bespaard is gebleven, wanhoop dat men nu alleen is.
Herstelgericht gedrag
Het herstelgericht gedrag richt zich vooral op de zaken die men moet oppakken door het overlijden van de dierbare. Denk bijvoorbeeld aan het overnemen van de taken die de overledene in de relatie op zich nam (de financiën van het gezin of rollen in het huishouden). Of de aanpassingen in het leven die nodig zijn. Kan ik blijven wonen in het huis waarin we samen hebben geleefd, en wil ik dat wel? Je moet je aanpassen aan een nieuwe identiteit van weduwe of weduwnaar, of van de ouder die een kind heeft verloren.
Stroebe en Schut geven het duale procesmodel als volgt grafisch weer.
bron: Margaret Stroebe, Henk Schut (1999) The dual process model of coping with bereavement: rationale and description, Death Studies, 23:3, 197-224
Rouwen is een slingerbeweging
Terwijl je tijd en ruimte nodig hebt om het verdriet te ervaren door het verlies, vraagt het leven tegelijkertijd ook om je aandacht. Het leven gaat namelijk gewoon door en daar heb je je toe te verhouden, of je dat nu wilt of niet. Je slingert als het ware telkens tussen deze twee realiteiten. Het duale procesmodel beschrijft wat er gebeurt in een rouwproces. Het schrijft niet voor wat een rouwende zou moeten doen. Daarmee onderscheidt het zich vooral van het eerder besproken model van de vier rouwtaken van Worden.
Wat onder andere positief is aan dit model, is dat het erkent dat iemand zich even onttrekt aan de rouw door afleiding te zoeken. Onder voorbehoud dat de ontkenning niet extreem is of te lang duurt, kan het geen kwaad om je verdriet even te parkeren. Soms is het gewoon te pijnlijk om jezelf met het verlies te confronteren. Het verdriet wacht toch wel tot je er klaar voor bent, en dient zich steeds aan in een mate die je nog net aan kunt.
Leven met verlies; een uniek en persoonlijk proces
Dit artikel is verschenen in een reeks van artikelen waarin de ontwikkeling van het maatschappelijk denken over rouw wordt beschreven. Lees meer over de vijf stadia van rouw, de vier rouwtaken en een nieuwe visie op rouw.
Dat de behoefte groot is om het rouwproces te beschrijven, bewijzen de verschillende theorieën die in de loop der tijd zijn verschenen. Het is een normale menselijke reactie om grip te willen krijgen op een proces dat oncontroleerbaar is. Hoe om te gaan met de wetenschap dat het leven vergankelijk is, kwetsbaar en tijdelijk, is een van de meest existentiële kwesties waarmee we in ons menselijk bestaan te maken krijgen. Alhoewel er boeken over zijn volgeschreven, en het vaak onderwerp van meditatie is, komt deze kwestie pas werkelijk tot leven als we met de dood worden geconfronteerd.
Mijn persoonlijke reactie in mijn rouwproces was dat ik op zoek ging naar de handleiding hoe te rouwen. “Vertel me wat ik moet doen en ik doe het.” Alles om van dat gevoel van pijn af te komen en de leegte te bestrijden.
Het rouwproces is kleurrijk en divers, een uniek en persoonlijk proces waar ieder mens in zijn of haar leven mee te maken krijgt. Het ontwikkelt zich in en door ons hele leven heen en maakt ons tot wie we zijn. In die zin gaat het dus nooit over. Het is veeleer een proces dat ons als mens vormt. Rouwen is om die reden niet negatief; juist omdat je er niet omheen kunt om naar jezelf te kijken leer je jezelf op een nieuwe wijze kennen. En daarin schuilt wellicht dan ook de kracht van het proces van omgaan met verlies.
